Prof. Johannes Schreiter jest uważany za jednego z najbardziej wpływowych powojennych niemieckich artystów szkła.
Urodził się 8 marca 1930 r. w Buchholz, studiował w Munster, Moguncji i Berlinie, zanim otrzymał stypendium Friedrich-Ebert-Stiftung w 1958 r. Jego wynalazek Brandcollage z 1959 r. zwrócił na niego uwagę świata kultury. [2] W 1963 r. został profesorem malarstwa i grafiki w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych – Städelschule we Frankfurcie nad Menem, a następnie rektorem tejże. Został odznaczony Bundesverdienstkreuze (Narodowym Krzyżem Zasługi), najwyższym odznaczeniem cywilnym nadanym przez Niemcy Zachodnie w 1979 r. Jest artystą grafikiem, rytownikiem, projektantem witraży, teoretykiem i krytykiem kultury.
Niemiecki historyk sztuki, dr Holger Brülls, tak opisał znaczenie prac Schreitera:
„Żaden inny żyjący artysta nie uosabiał nowoczesnego witrażu tak jak Johannes Schreiter. Styl Schreitera jest w pewnym stopniu uosobieniem późnej epoki nowożytnej. Jego charakterystyczny, indywidualny styl […] wywierał wpływ przez dziesięciolecia, co utrudnia następnemu pokoleniu artystów odejście od tego archetypu.” [1]
Prace Schreitera klasyfikowane są jako część powojennej niemieckiej szkoły witrażu i charakteryzują się wykorzystaniem ołowiu jako elementu graficznego, nie zaś wyłącznie strukturalnego, zastosowaniem przezroczystego, niemalowanego szkła oraz wysoko rozwiniętym i osobistym językiem symboli. Uznawane za zajmujące pierwsze miejsce wśród witraży XX wieku, dzieła Schreitera można znaleźć w historycznych i współczesnych budynkach, muzeach oraz publicznych i prywatnych kolekcjach sztuki na całym świecie.
Johannes Schreiter postrzega siebie jako artystę i ilustratora, który odkrył szkło w późnych latach 50. W 1958 r. zaprojektował swoje pierwsze okno do kościoła św. Łukasza w Bonn, które w ciągu roku wykonano w witrażu w dawnej pracowni Derixa w Rottweil. We wczesnej fazie swojej pracy artystycznej Schreiter eksperymentował również z dominującą wówczas techniką dalle de verre. Zrealizował kilka projektów z pomocą specjalizującej się w tej nowej technice pracowni w Rottweil, w tym m.in. okno do Kaplicy Diecezjalnej w Johanniskreuz (Pfalz) w 1961 r. [2]
W kolejnych latach rozwinęły się bliskie stosunki między Schreiterem a zespołem warsztatowym w filii w Wiesbaden (otwartej w 1955 r., od 1973 r. wobecnej lokalizacji w Taunusstein-Wehen). Podczas warsztatów powstało wiele dużych projektów, w tym okna do kościoła Najświętszej Marii Panny (Notre-Dame) w Douai we Francji (1976). Wiele prac z tego okresu obejmuje złożone struktury sieciowe i siatkowe, jak w oknach do Kościoła Mariackiego (Marienkirche) w Lubece (1981). Na pierwszy rzut oka schematy wydają się uporządkowane i przewidywalne, ale istnieją również elementy dezintegracji, degradacji i kruchości, symbolizowane przez pojedyncze linie lub konfiguracje, które się otwierają. Rzemieślnicy przekształcili te projekty w złożone witraże. Każdy kawałek szkła został wybrany przez samego Schreitera, na podstawie jego odcienia z ręcznie dmuchanego szkła.
Od początku lat 80. Schreiter intensywnie poszukiwał możliwości przeniesienia swojej techniki Brandcollage (spalonego kolażu) do szkła. Jeden z najważniejszych symboli Schreitera, spalona forma jako ciemna, pojawiająca się bańka dymu, miała zostać realistycznie odtworzona w szkle. Ponieważ próby przełożenia delikatnych, jednorodnych przejść kolorów za pomocą pędzli nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, zespół po raz pierwszy w historii witrażu eksperymentował z technikami aerografu. Rozpuszczoną farbę do szkła nanosi się na nie bardzo cienko i w wielu warstwach za pomocą pistoletu natryskowego. Znacznie zaangażowani w rozwój byli Andreas Otto, Karl Heinz Traut, Victor Baumgartl i Ingo Enzmann ze studia Derix.
W następnych latach te i inne techniki zostały dopracowane a w późnych latach 70. i wczesnych 80. Schreiter zaczął używać w swojej twórczości pleksiglasu (szkło akrylowe). Z tego czasu pochodzą doświadczenia związane z manipulowaniem profili ołowianych na różne sposoby. To właśnie wyraziste kształty tworzone za pomocą owych ołowianych profili stały się jego „znakiem firmowym”.
„Te wyjątkowe linie, które całkowicie wyzwalają się z konstruktywnych nacisków ołowianych granic tradycyjnych witraży, zawsze były główną fascynacją obrazów Schreitera […]. Precyzyjnie poprowadzone przez różne sekcje obrazu, linie te wskazują na diagram niekontrolowanego, ambiwalentnego odczucia, ukazującego udrękę i współczucie, ale także widoczną agresję. W liniach wyzwalane są emocje towarzyszące malarskiej kreacji, a także ocenie”. [3]
Patrząc na twórczość Schreitera z rzemieślniczego punktu widzenia, ostatnie trzy dekady charakteryzują się połączeniem różnych, wysoce dopracowanych technik: jednorodne, płynne przejścia, wytrawione ręcznie i aerografem; zmodyfikowane ołowiane ramki, rzeźbione, podważane i – niewidoczne dla niewprawnego oka – kontynuowane w emalii. Innowacja nie polega już tylko na rozwoju, ale raczej na połączeniu z istniejącymi technikami – zawsze z zamiarem spełnienia wymagań artysty i jak najlepszego oddania oryginalnego projektu Schreitera.
Prof. Johannes Schreiter, mimo podeszłego wieku, wciąż opracowuje swoje projekty w skali 1: 1, osobiście dobierając kolorystykę w pracowniach Derixa, a także doskonaląc każdy projekt w trakcie realizacji. To właśnie te wysokie standardy stanowią wyzwanie i inspirują rzemieślników. Studio Derix od lat współpracuje i wspiera działania twórcze Schreitera. Ta długa i owocna kooperacja przyniosła ogromne korzyści obydwu stronom: rzemieślnicy ze studia dostali wspaniałą motywację i możliwość eksperymentowania w swojej pracy aż do uzyskania efektu zaprojektowanego przez artystę, a 91-letni dziś Johannes Schreiter z ich pomocą mógł realizować swoje najśmielsze wizje.
Literatura:
[1] Brülls, Holger, Künstlerfenster als Impulsgeber für die Glasmalerei der Gegenwart: Erfahrungen aus der Moderne w: Wilhelm Derix (Hg.): Lüpertz – Richter – Schreiter. Große Glasmalereiprojekte 2007 w Köln und Mainz, Taunusstein 2008, s. 29.
[2] Ludwig Derix, ówczesny dyrektor zarządzający pracowni Rottweil, był również wyszkolonym kamieniarzem, który wykorzystał swoją wiedzę do udoskonalenia techniki. Studio Rottweil wyprodukowało również niektóre wcześniejsze okna Dalle de Verre Jochem Poensgena, w tym okna dla St. Suitbert w Ratingen.
[3] Holger Brülls, Zeitgenössische Glasmalerei in Deutschland, Chartres 2012, s. 98.
Tekst powstał na podstawie artykułu dr Anny Rothfuss: https://www.derix.com/en/allgemein-en/zum-geburtstag-von-prof-johannes-schreiter-3/?fbclid=IwAR0r-iyPQMPcNidCZUsugDw91ws1FkebeiJhLUjJA7rm9r-grlQFw1lp-6U
Zdjęcia: Derix Glasstudios
About the author
Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego. Zafascynowana szkłem i ceramiką w każdym aspekcie ich powstawania i wykorzystania, w tym historycznymi technikami i technologiami wytwarzania, zdobienia i łączenia z innymi materiałami. Do 2020 r. sekretarz redakcji czasopisma „Szkło i Ceramika” (ICiMB, SITPMB). Obecnie prowadzi własny portal Szklo-Ceramika.ONLINE i angażuje się w projekty tematyczne.
ORCID: 0000-0001-9574-7470
